Bèrgse Bêname

 

Zoals in bijna ieder dorp kent ook Berghem mensen met bijnamen. De meeste bijnamen vinden we terug eind negentiende en in de twintigste eeuw.

Bijnamen werden gegeven, niet om mensen te beledigen of uit te schelden, maar vaak ter verduidelijking of om mensen met dezelfde achternaam uit elkaar te houden. Soms ook als een soort plagerij.

Veel bijnamen wijzen op beroepen, zoals bij: Frans de Kapper, Beijske d'n Wieldrèèjer, Frans de Mulder en Grad de Smid.

De Wever heette eigenlijk van Hatert, maar omdat zijn vrouw spinster was, weefde hij haar spinsels en kreeg zo zijn bijnaam.

In het Tuurèènd was het de gewoonte om Bèrgse bêname te geven door de naam van de vader of moeder achter de eigen naam te plakken, zoals bij Kil van Sijmens.

Soms werd er een dierennaam gegeven, zoals bij De Mol en De Kat. De Mus heette eigenlijk van Deutekom en was agent.

Ook was iets aparts aanleiding om een naam te geven. Zo was er bij de familie Hoefnagels in een huis in Haren een steen ingemetseld met de letters NAP (Normaal Amsterdams Peil), De nazaten, die in Berghem woonden, kregen zo hun bijnaam "De Nap". (1)

Martinus van Orsouw werd "Tienus de Koppere" genoemd, omdat hij goederen rondbracht voor de Coöperatie.

Ook bij verschillende families zijn soms uiteenlopende bijnamen te vinden.

Bij de familie Boeijen: De Boei, maar ook De Dominee, omdat de  man in het huis woonde waar ten tijde van de reformatie een dominee had gewoond. Marinus Boeijen was kastelein in café "De Witte" en had zelf witte haren. Dus werd hij "De Witte" genoemd.

De naam Megens kwam ook veel voor in Berghem. Ook zij hadden bijnamen, zoals Dorrus van Rullefkes, Adriaan de Mulder, Dort van Mie Sause, Wim van Dorte, Mrie Hartjes, Janus van Lentjes, Has de Lange, Aai van Netjes, Mies van Has van Iperen en Pietje van Lennas (2).

 

Heel treffend is een brief van Hein Hoeks. Hein Hoeks wist veel van Bèrgse bijnamen. Hij schreef aan een jeugdvriend in Nieuw-Zeeland in 2000 een brief. Al die tijd dat Louis in Nieuw-Zeeland zat, had hij van diverse Berghemse mensen de groeten moeten doen aan Louis, maar daar was niets van gekomen. Hij had wel hun namen genoteerd en voor het merendeel onthouden, zo'n dikke veertig jaar lang! De Brokken hierin hebben een rode kleur gekregen. (3):

                                                                                                                                                                                       Berghem 10 oktober 2000

Brief aan Louis                                                                                                                                                       

Alsnog de hartelijke groeten:

Van Harrie d'n Tunnis en Piet de Schier
Van Nôlleke Vos en zunnem bier
Van Roelluf van Pette en hullie Mrie
Van Jan de Snieëp en Pietje de Bie

Van Janus Vos en Sieleke Tong
Van Truda en Nèl en Driek de Jong
De Snuter gaaf me de groeten mee
Van Brorrus Lombokke en 't vrouwke Kee

Van Hâs de Puun en hullie Nèl
Van 't ôlling klôster, al dè aauw vèl
Van Frans van Linderen en Tonnia Schram
Van Wim de Loef... dieë groeëte Ram

Van Lenna de Puun en Mrie de Pin
Van Dorrus Vos, mi z'n dûbbelde kin
Jan Tiesse en Mrienus de Mosselaar
En Toon de Mûlder, de molenaar

Van Toon d'n Baard en Puk d'n Brok
Van Gradje Méges en d'n Bruëker ok
Van Toon de Kuiper en Jas de Fut
Van Tinie van Mina's en Bèis de Gut

Van Blonde Els en Wim de Wekker
Van de Witte van Sisse en Mrienus d'n Dekker
Van Kil d'n Broeder en de Klènem Brands
Aart Slèk die kreeg nou ôk de kans

D'n Hoole uit de Bèrgse Hèi
Jan en Wim de Kikvors, allebei
Van Harrie de Siep en Kees de Mus
Van Hasje de Boks and van d'aauw Bus

Van Jupke de Gieps en Grad de Kat
Van Toon d'n Aap (hij waar wir zat!)
Van Gradje d'n Braauwer en Kees de Pan
Kees van der Sloeëte witter alles van

Van Hasje 't Mûleke en Jônt de Smid
Van Mieke de Rut en Hasje d'n Tit

Vam Wim de Witte en Jan de Loef
Van Dort van Mie Souse en d'n Toef

Van Kees de Klomp en Beis d'n Brok
De Klapper, De Poot en ôk Wim Kok
Van Kees en Mónnis en Janus de Deut
En ôk van schônzoon Koos de Kreut

Van Barend Wijnen en Kobbus Kwak
Van Wim de Pop, mi zunnen erpelzak
Van Dolf van Ruiskes en Naris de Bim
Van hulliën Hend, Piet, Toon en Wim

Van Hasje de Schierp en Jèntje de Kout
Van Tienuske de Köster...wè was die oud
Van Tienus de Koppere en Beis de Pier
Van Tienus Lul en nog twentig mier

Van d'n Hutterman en Mertien de Sôt
Van Jas van de Burgt en hölliën Dôt
De Koet, de Kieviet en Lee de Pracht
Van Janus de Mous en Dries van Agt

Van Lee d'n Boei en Jaske d'n Hoân
Van de Pestoer en van de Kapeloân
Van Kil van Sijmes en Has d'n Tjouw
En van d'n bûrgemester en z'n vrouw

Van Parlevliet en Van de Pol
Van Klaas de Kluit uit 't Vossenhol
Van Klöske Manders en Klaas van Thiel
Van d'ôlling familie Van der Wiel

Van Mieneke de Schipper en Has de Snol
De Klamp, de Kits en Lee d'n Dol
Van Drieka d'Ekster en Piet d'n Hoâs
Van Sjaak de Zwarte en van Kaat Moâs

Van Has de Lange en Driek de Snèp
Van Hanneke Krul en van d'n Bèp
Van Jan de Küper en Mina de Lijp
Van Pieëter van Zoeland, mi z'n pijp

Van Sjèf de Vèrver en Driek de Boj
Van Dirruk Hartjes en z'n helle zoi
Van 't Bèkkerke en Grad de Smid
Van Brorrus Boeijen mi zunnen hit

Van Mrie de Mossel en Kee de Kat
Driek Prinsen en Gijs Pannelat
Van Naris en van Driekske Ruys
Van Jans de Mop en Anna Buis

Van Jas de Wéver en Nol de Pin
Van Hend d'n Dôminie en z'n ôlling gezin
Van Gijs van Shoik en zunne stier

En Piet d'n Uuvender mi zunnem bier

Van Antoon de Gier en Dorrus de Vloi
Van Naris de Luuk in z'n kiepekoi
Van Dorrus de Smid en Sillus van Vugt
't Lijkt verdûlleme wel 'n klucht

Seel van Kobbusse en de Koekzak ok
Van Jan de Poel en Pet d'n Brok
Van Wim de Klokkefiets en Driek de Stier
Van Lam d'n Hop en nog veul mier

Van Janus van Lentjes en hullie Nètje
Van Herman d'n Beer en Kees 't Kètje
Van Jan van Ôlst, mi zunne flinke muil
Van Mertien d'n Ölpert en Joop d'n Uil

Van d'ieën of d'aander helleveeg
Van Zeldzame, uit de Harense Steeg
De Rem, d'n Tunnis en de Kolenhond
Van Harrie de Krèl, dès Herpse grond

Van de Souspot en van Kees de Krap
Van 't Jöperke en van Harrie de Nap
De Zwarte Mama, ok meegeteld
En Jan d'n Hammaker op 't Veld

Tinuske Brands die vond inens 'n taauw
Mi 'n gèèt erôn, dè kwaam niet naauw
Mar ik moes jou toch de groeten doen
Di waren zô'n bietje de wensen van toen."

Hein van Dorrusse

 

Riny Boeijen en Leo Hoeks uit Berghem hebben het plan opgevat om een “Bèrgse bêname en schèldwoordeboek” uit te brengen.

Brokken Bijnamen

 

 

Op het eind van de zeventiende eeuw kwam Jan Neel Brock in Berghem wonen. Hij werd de stamvader van alle Brokken in Berghem (en Herpen). De achterkleinkinderen van Jan Neel Brock werden steeds "den Brok" genoemd. Het toevoegen van "den" aan "Brock" zal waarschijnlijk gebeurd zijn om dezelfde reden als bij sommige andere achternamen gebeurde. Men noemde iemand niet bij de voornaam, maar bij de achternaam en zette er dan "d'n" voor, zoals bij d'n Bijvoet en d'n Dromer. De "c" verdween door de veranderde spellingregels en sinds 1802 heette men "den Brok". (4) In Berghem was het aantal Brokken groot. Om aan te geven welke Brok bedoeld werd, was een bijnaam gemakkelijk en duidelijk.

 

DE KREL

 

We zien de bijnaam "De Krel" voor het eerst opduiken bij de kinderen van Cornelis den Brok, de zoon van Jan Daniel den Brok. De bijnaam zal zeer waarschijnlijk een verkorting en samentrekking van Cornelis zijn.

 

Johannes den Brok, bijnaam Jan de Krel, werd op 21 februari 1836 te Berghem geboren als zoon van Cornelis den Brok.. Hij trouwde op 18 februari 1860 in Berghem met Adriana Vos. Ze kregen zeven kinderen: Johanna (werd net geen vijf jaar), Adriana, Piet, Theodorus Johannes, Tinus, Johanna (leefde maar een maand) en Johanna Maria. Ze gingen op de Kleine Koolwijk en Herpen wonen. Jan was arbeider en Landbouwer. Hij overleed 15 maart 1875 in Herpen.

Martinus den Brok, bijnaam Tinus de Krel, was een zoon van Johannes den Brok en werd op 21 juli 1869 te Herpen geboren. Hij trouwde met Johanna Boeijen te Berghem op 4 mei 1889. Ze kregen 11 kinderen: Johannes Jacobus, Jacobus Johannes, Adrianus (werd ongeveer drie jaar), Henricus Adrianus (werd nog geen jaar), Adrianus Henricus, Hendricus Adrianus, Johannes Martinus (werd vier maanden), Anna Martina, Adriana Cornelia en Theodorus Antonius Johannes (werd vijf maanden). Tinus was arbeider en boterwerker. Hij woonde eerst in de Spaanderstraat, maar na 10 mei 1890 in Oss. Later werd hij nog koopman.

 

Petrus den Brok, bijnaam Pietje de Krel, zoon van Lambertus, werd 28 juni 1866 te Herpen geboren en trouwde 4 april 1894 in Berghem met Truike Brands. Ze kregen één kind: Hendrikus Josephus (Driekske van Gertruyen). Hij woonde na zijn trouwen in de Korte Heide  in Berghem. Hij overleed in Berghem op 21 mei 1907.

 

Johannes den Brok, bijnaam Hannes de Krel, was ook een zoon van Lambertus. Hij kwam 24 juni 1897 ter wereld in Herpen en trouwde 11 mei 1904 te Oss met Henrica (Drika) Ruys. Hij hoort niet bij de Berghemse inwoners, maar ik vernoem hem hier vanwege zijn oudste zoon. Er kwamen zeven kinderen. Harry (Harry de Krel werkte begin dertiger jaren 's winters als inwonend knecht in de kolenzaak van Kil den Brok), Anna Maria, Bertus, Jan, Marie, Mien en Gradeke. Hij was landbouwer. Hij overleed 31 mei 1931 in Herpen.

VAN SIJMENS

 

Bernardus den Brok, bijnaam Bertus van Sijmens, was een zoon van Simon den Brok uit Berghem. Hij werd 18 maart 1881 geboren te Berghem en trouwde te Herpen op 29 oktober 1904 met Koos van Berkel.

Kil was landbouwer en nachtwaker bij notaris Bijvoet. Hij woonde op de Hondshoek en op de Halve Morgens. Hij overleed op 9 maart 1966 te Berghem.

VAN PÈTTE

Johannes Marinus , bijnaam Jo van Roelof van Pette, werd op 16 oktober 1923 te Berghem geboren. Hij bleef ongehuwd en werkte als opperman in de bouw. Hij overleed op 19 maart 2003 te Berghem.

Cornelis Petrus den Brok, bijnaam Cor van Roelof van Pètte, zoon van Roelof den Brok, werd op 9 januari 1921 te Berghem geboren. Hij trouwde op 13 augustus 1965 te Berghem met Jeanne van Oorsouw. Ze kregen één kind Ruud-Jan. Cor was fabrieksarbeider bij Organon in Oss. Hij overleed 4 mei 1987 te Oss.

 

Egbertus Rudolphus den Brok, bijnaam Albert van Roelof van Pètte, werd op 13 februari 1927 geboren te Berghem en trouwde met Riek Gloudemans. Er kwamen twee kinderen: Ruud en Marga. Albert woonde naast het ouderlijk huis op de Deursenseweg op nummer 9 te Berghem. Hij werkte in de tapijtfabriek in Oss. Hij overleed 29 mei 1978.

 

Gerardus Isedorus Maria den Brok, bijnaam Gerrit van Roelof van Pètte, werd op 28 mei 1930 te Berghem geboren. Het huwelijk met Doortje Braam was te Beek Ubbergen op 15 juli 1962. Hij kreeg twee kinderen Rolf en Edo. Het gezin ging in Ooij wonen, waar Gerrit metselaar was.

DE PUK

Marinus Johannes den Brok, bijnaam Mies van Pukke, kwam op aarde op 15 juni 1923 te Berghem als zoon van Petrus den Brok. Het huwelijk met Marietje van der Lee was op 18 december 1952 te Berghem. Hij overleed 29 juni 2004 te Eindhoven, maar woonde nog in Berghem. Uit het huwelijk kwamen twee kinderen: Rieki en Peter. Mies was landarbeider en grondwerker. Hij woonde op de Molenweg.

D'N DOKTER

PIET VAN DE BIEZEN

 

AART SLÈK

DE SNIEP

Johannes den Brok, bijnaam Jan van Kaate, maar ook bekend als Jan de Sniep, was een zoon van Theodorus den Brok. Hij werd Jan van Kate genoemd, omdat zijn moeder Catharina heette. Hij werd op 22 juni 1901 geboren te Berghem en trouwde op 18 juli 1928 te Berghem met Maria Alfonsina Meskens , die in België geboren was. Ze kregen vier kinderen: Thé, Frans, Roos en Karel. Jan was chauffeur, fabrieksarbeider en werkte bij de Nederlandse Spoorwegen. Hij woonde op de Hondshoek A16. De boerderij brandde in 1930 helemaal af. Jan kwam aan zijn bijnaam “de Sniep”, omdat hij op een keer een verhaal vertelde, waarin hij telkens voor “kniep” (is een zakmes) “sniep” zei. Hij overleed 29 november 1961 in Oss.

DE PUUN

 

Petrus Johannes den Brok, bijnaam Pietje de Puun, was een zoon van Johannes Petrus den Brok, die visboer was.  Pietje werd geboren op 6 januari 1863 te Berghem. Op 6 oktober 1888 trouwde hij met Mie Verwaijen en kreeg met haar zes kinderen: Has, Hendrika Maria, Helena, Maria Francina (werd bijna een jaar), Francisca Maria en Antonia. Piet was arbeider en woonde in de Kattenhoek. Hij kon goed accordeon spelen. Hij overleed op 1 maart 1929 in Berghem.

DE PÈK

 

TOON D'N BAARD

 

Antoon den Brok, bijnaam Toon d'n Baard, werd op 13 december 1868 te Berghem geboren. Toon stond bekend om zijn flinke baard, vandaar zijn bijnaam.

Hij was op 16 februari 1895 te Berghem getrouwd met Annemieke van den Berk. Ze gingen op de Kleine Koolwijk in Herpen wonen. De eerste drie kinderen Has (Johannes), Grada (Geertruida) en Puk (Petrus) zijn uiteindelijk allemaal volwassen geworden en getrouwd.

DE SLOKKER

 

Wilhelmus den Brok, bijnaam De Slokker, werd op 26 juni 1841 te Herpen geboren.Op 15 februari 1873 trouwde hij te Berghem met Petronella Slokker. Via haar kreeg hij zijn bijnaam. Ze woonden eerst bij vader Evert Slokker in het Molleatraatje B105. De schoonvader van Wilhelmus was slachter. Ze kregen later een eigen huis in het Mollestraatje 120. De acht kinderen, die ze kregen waren: Jacoba (werd drie jaar), Ardina (werd drie maanden), Henrica (werd nog geen jaar), Adrianus, Antoon, Ardina (werd drie maanden), Hendrikus en Cornelia (werd vier maanden).

Wilhelmus overleed 22 november 1925 te Berghem.

 

JAN DE KIKVORS

 

Johannes Gerardus den Brok, bijnaam Jan de Kikvors, werd op 24 maart 1886 geboren te Berghem. Voor zijn bijnaam zal zeker een verklaring zijn, maar die heb ik nog niet gevonden.

Jan trouwde 22 januari 1926 te Schaijk met Wilhelmina Johanna Vos. Het gezin telde zes kinderen: Johan, Antonia Wilhelmina, Wilhelmina Petronella, Pieta en Cisca. Jan was landbouwer op de Heide. Hij overleed 2 maart 1983 te Berghem.

 

 

'T KALVERMENNEKE

 

Jan den Brok, bijnaam 't Kalvermenneke, werd op 3 januari 1890 te Berghem geboren. Hij trouwde op 21 april 1917 te Berghem met Maria Nelissen en kreeg met haar vijf kinderen: Jan, Elisabeth Johanna (werd nog geen jaar), een doodgeboren kindje, Francisca Johanna Maria en Johannes Willebrordus Marinus. Jan was arbeider en koopman. Hij handelde vooral in kalveren, waardoor hij zijn bijnaam kreeg.

 

D'N KOLENHOND

 

Marcelus den Brok, bijnaam Cillus d'n Kolenhond, werd op 16 augustus 1849 geboren te Berghem als zoon van Cornelis den Brok. Hij trad op 30 juni 1882 te Huisseling in het huwelijk met Maria Anna van den Elzen. Ze gingen in Berghem wonen in de Spaanderstraat. Ze kregen vijf kinderen: Marinus, Kil, Mieke, Bertus en een levenloos kindje. Ondertussen was Cil naast zijn landbouwbedrijfje een handel in steenkool begonnen. Hij verhandelde steenkool (grote en kleine vaak ruwe steenkool), bromolie (petroleum) en aanmaakhout. Soms ook nog haring, koren en stro.

Hij woonde aan het Duureind. Na de oorlog werd het bedrijf door zijn schoonzoon Fons voortgezet. Marinus overleed 23 oktober 1980.

Bronnen:

1. "Wie weet er nog Bèrgse bêname en schèldwoorde?", door Mark van den Donk in "Thuis in het nieuws",

    28 september 2021.

2. “Allemaal familie" , Het vagevenster 6, Heemkundevereniging Berchs-Heem.

3. "Vijftig Klurr Bèrgs" - Berghem- Berge dur ut Lint 2013. Bijzondere verhalen over een bijzonder dorp.

4. Gegevens en foto's o.a. van Bas den Brok: Den Brok stamboom genealogie: www.denbrok.ch/genealogie

5. Meer info over Willem den Brok en Lentje den Brok kun je vinden bij:

     0 De vooroudergeschiedenis van Willem den Brok

     0 De Koolwijk, waar mijn opa en oma woonden.

     0 Grote Gezinnen.

6. “Kolenhandel den Brok”, door Marcel (Ceel) en Anton den Brok, Het Vagevenster 15 , Heemkundevereniging

     Berchs-Heem.